Column: Gestuurde samenleving

In België is sinds kort de diesel duurder dan benzine. Dat is ongezien en het haalt veel zekerheden onderuit. Tot voor kort was diesel beduidend goedkoper dan benzine en dat werd veroorzaakt door de overheid die diesel minder belastte. De overheid voerde een uitgesproken bevorderingsbeleid voor deze brandstof en deed er via allerlei communicatiekanalen alles aan om iedereen aan de diesel te krijgen. Omwille van milieuredenen nota bene. En dat beleid werkte bijzonder goed, het Belgisch wagenpark werd gedurende tientallen jaren nagenoeg totaal ‘verdieseld’. De algemene mening van de burger was dat diesel goed is voor je portemonnee en ook voor het milieu.

Als benzinerijder werd ik vaak als een rariteit beschouwd, ik moest bijna verantwoorden wat me in godsnaam bezielde om op benzine te rijden. Het sjoemelschandaal en de verhoogde aandacht voor fijnstof hebben nu voor een ware kentering in die beleving gezorgd. De overheid heeft het verband tussen diesel, fijnstof en gezondheid erkend en zorgt er via de accijnzen voor dat diesel duurder is dan benzine. En warempel, het werkt, benzine is weer hip! Voor het eerst sinds lange tijd worden er meer benzineauto’s dan dieselauto’s verkocht. Veel sneller dan ik voor mogelijk had gehouden, past de burger zijn gedrag aan.

Informatiecampagnes

Daar waar de overheid diesel zwaarder belast, moet je vaststellen dat op kerosine, de vliegtuigvariant van diesel, helemaal geen accijns wordt geheven. Op vliegtuigtickets wordt zelfs geen btw aangerekend. De overheid doet er met andere woorden alles aan om het luchtverkeer te promoten. En dat beleid werkt ook, het is vandaag vaak beduidend goedkoper om met het vliegtuig ergens heen te vliegen dan met de trein of met de auto, zelfs op korte afstanden. Het resultaat is dat het luchtverkeer enorm groeit, met alle negatieve gevolgen van dien. De luchtvaart is veruit de sterkste stijger van CO2-emissies. Ter situering: een trans-Atlantische vlucht produceert ongeveer evenveel CO2 als een auto gedurende een heel jaar.

Overheidsbeleid werkt dus! De overheid is helemaal niet zo machteloos als vaak wordt beweerd. Uiteindelijk bepaalt het beleid in hoge mate ons gedrag. En ik heb het niet over planeconomie, vijfjarenplannen en andere miskleunen uit een communistisch verleden. Het gaat er over dat de overheid met eenvoudige fiscale maatregelen en informatiecampagnes ons gedrag in sterke mate aanstuurt.

Actie

Over de richting van dat overheidsbeleid vallen echter veel kritische vragen te stellen. Enerzijds moet je vaststellen dat het beleid soms volstrekt tegenstrijdig is, zoals het verhaal van de diesel en de kerosine illustreert. Anderzijds moet je vaststellen dat de overheid het vaak gewoon laat afweten en niets doet. Een duidelijk geval van inertie, verandering is immers lastig. Niet zelden wordt het non-beleid dan nog gemotiveerd ‘omdat de overheid hierop geen invloed heeft’.

Maar dat is dus nonsens, de overheid heeft juist heel veel greep op de maatschappij en dient die verantwoordelijkheid ook te beseffen. De overheid moet dringend beter nadenken over haar beleid en de gevolgen die dat heeft. Vandaag zie je dat zelfs bij evidente miskleunen de overheid vaak volhardt in de boosheid. Verdergaan in de dwaling is immers des mensen.

Ook wat betreft de strijd tegen de klimaatverandering heeft de overheid alle sleutels in handen om voor een echte omslag te zorgen. We weten wat er moet gebeuren om de klimaatcatastrofe te vermijden. De oplossingen zijn voorhanden, moeilijk is het niet. Stimuleer de ontwikkeling van hernieuwbare energie met fiscale en andere middelen, het is overduidelijk dat dit werkt. De overheid ligt aan de basis van de huidige omslag naar hernieuwbare energie en moet hier met beslist beleid in doorpakken. Hervorm het huidige Europees emissiesysteem met zijn overmaat aan gratis emissierechten, zodat er een ernstige belasting komt op alle CO2-emissies. Moeilijker dan dat is het niet. De maatschappij reageert snel en de markt en de tijd doen hun werk. De mensen aanraden om vaker een dikke trui aan te trekken is goed, maar dat gaat het probleem niet oplossen.

De overheid is aan zet, tijd voor actie.

Wim Soetaert
Prof. Wim Soetaert is verbonden aan InBio.be, expertisecentrum voor industriële biotechnologie en biokatalyse van de Universiteit Gent.