Gasprijzen van rond de honderd euro per megawattuur dwingen bedrijven hun productie terug te draaien. Met name grote elektriciteitsverbruikers zoals Damco Aldel, Nyrstar en ESD-Sic kunnen met de huidige gasprijzen niet uit de voeten. Grootste boosdoener blijkt de Europese focus op de korte termijnhandel. Terwijl de leveringszekerheid van met name LNG meer baat heeft bij langetermijnverplichtingen.
Met gasprijzen die zelfs even de 160 euro per megawattuur aantikten, is er een golf van paniek ontstaan in Europa. Een combinatie van een koude winter, energietekorten in het Verre Oosten en handelaren die garen spinnen bij een overspannen gasmarkt drijft de Title Transfer Facility (TTF) Future prijs tot niet eerder geziene hoogte. Elektriciteitsgrootverbruikers als aluminiumproducent Damco Aldel, zinkproducent Nyrstar en ESD-Sic meldden al de productie stop te moeten zetten in afwachting van betere tijden. De gascentrales draaien namelijk op volle toeren en die rekenen de hogere CO2-prijzen door in de elektriciteitskosten.
Ook Yara Sluiskil, dat aardgas gebruikt als grondstof voor de productie van kunstmest schroeft zijn productie voorlopig terug. Het bedrijf kocht vorig jaar nog gas in voor vier euro per megawattuur terwijl de prijzen op de intraday markt voor december op bijna 88 euro staan. De Europese Unie kondigde al een toolbox aan om EU-burgers te beschermen tegen de gevolgen van de huidige prijzen, maar of de industrie daarin wordt meegenomen, is nog maar de vraag. De EU kan eigenlijk voornamelijk sturen op het verlagen van de energiebelasting. Maar grootverbruikers krijgen al kortingen.
Perfecte storm
Het lijkt de perfecte storm voor de gasmarkt. De snel herstellende economie na de coronacrisis verraste veel bedrijven en gascentrales draaiden op volle toeren. Dankzij de koude winter waren bovendien de strategische gasvoorraden al flink aangesproken, terwijl de gascentrales dankzij een hete zomer ook overuren draaiden. Die hete zomer had ook gevolgen voor Brazilië, dat voor zijn stroomvoorziening afhankelijk is van waterkracht. Toen de stuwdammen leeg raakten, moest het land ook naar alternatieve energiebronnen zoeken. Dan is LNG de meest voor de hand liggende optie.
Coby van der Linde (Clingendael International Energy Programme): ‘Overheden moeten nadenken over flankerend beleid om de leveringszekerheid veilig te stellen.’
Voorheen kwam veel van het vloeibare gas uit de Verenigde Staten. Maar de Amerikaanse schaliemarkt ondervond veel last van de oververzadigde gasmarkt tijdens de piek van de Covid-crisis. Het gas klotste toen nog tegen de plinten, wat tot een heroriëntatie van het businessmodel bij de schalieproducenten leidde.
En toen kregen China en Australië ook nog eens ruzie. De Australiërs wilden namelijk onderzoeken waar de bron van Covid-19 precies lag. En dat was tegen het zere been van Peking, dat gelijk de kolenimport uit Australië verbood. Beide landen zijn zeer van elkaar afhankelijk, aangezien China jaarlijks zo’n twaalf miljard euro aan steenkool inkoopt. Het land heeft wel zelf mijnen in Mongolië, maar dat steenkool was dankzij de coronacrisis moeilijk naar China te vervoeren. Twee belangrijke truckroutes werden namelijk gesloten om verspreiding van het virus te voorkomen. In de tussentijd koopt China alle LNG-voorraden op die maar beschikbaar zijn, waardoor de Europese LNG-terminals vooralsnog werkeloos toekijken.
Langetermijncontracten
Coby van der Linde, directeur van Clingendael International Energy Programme, ziet de ontwikkelingen met lede ogen aan. ‘Eerst nog maar afwachten hoe structureel de problemen zijn’, zegt Van der Linde. ‘Zijn er echt fysieke tekorten, of zijn er handelaren die van de huidige paniek profiteren? Wat betreft de laagcalorische gasvoorraden hoeven we ons volgens mij geen zorgen te maken. Gasunie en GasTerra zijn wettelijk verplicht zorg te dragen voor de seizoensvoorraad. Dat is voor de H-gas berging in Bergermeer wel anders, waar vooral handelsvoorraden worden aangehouden. Die zit dan ook verre van vol.’
Volgens Van der Linde zijn de energiegrootverbruikers grotendeels zelf verantwoordelijk voor de huidige situatie. ‘Met de invoering van de TTF werd de koppeling tussen de olie- en de gasprijs losgelaten. Marktpartijen concentreerden zich steeds meer op de kortetermijnmarkten en hun klanten profiteerden daar tot voor kort behoorlijk van door het ruime gasaanbod. Inmiddels is de mondiale markt echter zodanig gegroeid en het aanbod is verkrapt.’
tekst gaat verder onder de afbeelding
(c) Nyrstar
Al enkele jaren neemt in de wereld buiten de EU de voorkeur voor langetermijncontracten toe. ‘Zolang er een kopersmarkt bestond was deze druk in Europa niet zo groot. Maar met het ontstaan van een verkopersmarkt neemt de voorkeur voor het langer vastleggen van de gasaanvoer via pijpleiding en LNG in de industrie wellicht weer toe. Zeker de Aziatische LNG-markt is een typische markt die drijft op een combinatie van langetermijncontracten en kortetermijnaankopen. Producerende partijen moeten onder andere investeren in productie en liquefactiecapaciteit, wat je alleen maar doet als je zeker weet de komende jaren behoorlijke volumes te kunnen leveren.’ De liquefactiecapaciteit vormt momenteel ook een bottleneck voor extra LNG uit bijvoorbeeld de VS. China had dit al eerder begrepen en werkte al veel met langetermijncontracten, waar het nu van profiteert. Maar ook Bangladesh, India en Pakistan consumeren inmiddels een groot deel van het LNG-aanbod via langetermijncontracten.
Nu de Chinezen op zoek moeten naar alternatieven voor het staalkool, kopen ze alle kortetermijnaanbod op wat maar beschikbaar is. Van der Linde: ‘Grote kans dat de Chinese overheid daarbij steun biedt. Dat maakt het erg moeilijk voor Europese marktpartijen om daar tegenop te bieden. Overheden moeten dan ook nadenken over flankerend beleid om de leveringszekerheid veilig te stellen. De markt zorgt daar niet altijd voor.’
Samenwerking
Europa leunt voor zijn gasvoorziening sterk op Rusland. Waarbij de grootste uitdaging is het Russische gas richting Europa te transporteren. Vooral conflicten met de Oekraïne leverden nog wel eens leveringsproblemen op in het verleden. Maar Gazprom sloot eind december 2019 nog een vijfjarige overeenkomst met het Oekraïense Naftogaz voor continuering van transit van Russisch gas via Oekraïne naar de EU. Daarnaast werd gerekend op het opengaan van Nordstream2 dat deze winter verlichting zou kunnen geven in de krapte van de gasmarkt. Die leiding zou al klaar moeten zijn, maar Amerikaanse inmenging zorgde ervoor dat een aantal contractors afhaakte waardoor het project vertraagde. De pijpleiding wacht nu op de laatste toestemming van de Duitse reguleringsinstanties.
Van der Linde: ‘De Nederlandse overheid koos voor een volledig liberale energiemarkt zonder rekening te houden met de impact van krap aanbod.’
Van der Linde: ‘Europa is voor zijn gasvoorziening grotendeels afhankelijk van Noorwegen, Algerije en Rusland. Voor een markt die zelf nauwelijks gas produceert is het best tricky om dan weinig langetermijncontracten te hebben en veel te rekenen op aanvoer uit de korte termijnmarkt. Bovendien moet men nadenken over spreiding van de risico’s. Ook Rusland had last van Covid waardoor de gasproducenten soms noodzakelijk onderhoud voor zich uit moesten schuiven. Dat legt uiteindelijk druk op het systeem. Maar tot nog toe houdt Rusland zich netjes aan de leveringsverplichtingen. Dat moet ook wel omdat er forse boeteclausules zijn afgesproken in de contracten met Gazprom.’
Bijkomende factor is dat de investeringsrisico’s in de ontwikkeling van nieuwe gasreservoirs ook steeds meer toenemen. ‘De Europese Green Deal spreekt van uitfasering van het gasverbruik richting 2030 en 2050. Dan zijn partijen minder snel geneigd om hoge investeringen te doen in gasvelden zonder contractuele ondersteuning.’
Politieke keuze
De oplossing voor de huidige crisis ligt dan ook met name bij de politiek. Van der Linde: ‘De Nederlandse overheid koos voor een volledig liberale energiemarkt zonder rekening te houden met de impact van krap aanbod. Landen als Frankrijk en Spanje doen dat wel. In Frankrijk heeft men een eigen strategische gasreserve terwijl Spanje marktpartijen verplicht om vijftien procent boven op de afgesloten gascontracten aan te houden als reservevoorraad.’
Voorlopig voelt demissionair premier Rutte niets voor de vorming van een strategische gasreserve door de Europese Unie. Ook het gezamenlijk inkopen van gas door de EU-lidstaten zag hij niet zitten. Dit zei Rutte in een debat in de Tweede Kamer naar aanleiding van de EU-top over de gascrisis.
Volgens Rutte duurt het vijf jaar voordat zo’n gasreserve klaar is en zou het dus geen oplossing bieden voor de huidige crisis. Ook een Europees inkoopblok zou volgens de premier geen effect hebben op de mondiale gasmarkt.
